برنامه آموزشی کلاسهای آزاد تخصصی هنر و علوم انسانی آکادمی هنر شمسه

حضوری / آنلاین

(ترم پاییز 99)

کلاس­های آزاد آکادمی هنر شمسه

تاریخ تحلیلی نقاشی غرب

• ترم اول: از دیوارنگاره‌های تمدن کرت تا دوران نقاشی‌های گوتیک
• ترم دوم: از تخته نگاره‌های گوتیک تا گسترۀ سبک کلاسیک
• ترم سوم: از منریسم تا پایان باروک
• ترم چهارم: از روکوکو تا پایان رئالیسم
• ترم پنجم: از امپرسیونیسم تا پست مدرنیسم
• ترم ششم: گوناگونی دنیای پست مدرن

نیچه به روایت هایدگر

• 1-   «به روایت هایدگر» برای ما چه معنا و اهمیتی دارد؟
• 2-   هستی شناسی آموزه اراده معطوف به قدرت.
• 3-   اراده معطوف به قدرت به مثابه هنر.
• 4-   تفکر بنیادی نیچه در آموزه بازگشت جاودان همان
• 5-   اراده معطوف به قدرت به مثابه شناخت.
• 6-   ارزیابی مجدد ارزشها و نیهیلیسم اروپایی
• 7-   نیچه در امتداد سنت متافیزیک افلاطونی و دکارتی
• 8-   نیهیلیسم تحقق یافته در تاریخ نسیان هستی.

لحظه ماکیاولین ؛ سپیده‌دمان فلسفه مقاومت

بندتو کروچه دهه‌ها پیش ماکیاولی را «معما»یی خواند که چه‌بسا هرگز نتوان موفق به حل آن شد. پس چگونه می‌توانیم دل خوش کنیم که با خواندن او به عوض سوءفهم یا، در بهترین حالت، تکرار مکررات، راهی به درون این دژ تسخیرناشدنی پیدا می‌کنیم؟ آیا سخنی مانده که دربارۀ ماکیاولی گفته نشده باشد؟ آیا جز وصف او در مقام پیشگام علوم سیاسی مدرن، نظریه‌پرداز مصلحت دولت، مبتکر جدایی سیاست از اخلاقیات و قس‌علی‌هذا، برای شناخت او امکان دیگری در دسترس داریم؟

لیک، بی‌تردید نه برای حل این معمای شگرف، بلکه برای آزمودن پاسخی دیگر، و چه‌بسا پاسخی که به طرح دیگری از معما امکان دهد. بر این اساس، شاید بهترین و پرمایه‌ترین رویکرد به ماکیاولی همانی است که خود وی در پرداختن به مسائل در پیش می‌گیرد: رئالیسم دیسیوتوپیای (Disutopian Realism). خوانش دقیق و وسواسی امر موجود به قصد ردیابی و کشف امکانات زایش و آفرینش امر نو در سطح درونماندگار هستی موجود.

بر این اساس ماکیاولی نام لحظۀ تاریخی و کم‌نظیری است که ناگه در پیوستار سیر طولانی اندیشۀ سیاسی مسلط، قسمی کژروی (clinamen) در مسیر مستقیم اتم‌ها رخ می‌دهد و جریانی بدیل، بدیع، و نیرومند از تفکر آغازیدن می‌گیرد.

جریانی که هرچند زیرزمینی، مطرود، و حاشیه‌‌ای مانده اما بی‌تردید همان ویرتو، قدرت برسازنده، و کار زنده‌ای است که همواره تنها امکان آفرینش امر نو و هستی جدید به شمار می‌رود.

لذا، در اینجا قصد داریم با نهایت احتیاط و آگاهی از توان اندک خویش و گردابی چنین هایل، به خطر تأمل در باب این لحظه، این چرخش، این پیچش، این گسست و، به تعبیر آلتوسر، این بارانی تن دهیم که امید داریم نه‌فقط به رویش مواجهه‌ای جدی با ماکیاولی مجال دهد، بلکه باب تجربۀ مواجهاتی دیگر، چرخش‌هایی دیگر، و باران‌هایی دیگر را به روی ما بگشاید.

روش شناسی در نقدهنری

نقد چیست؟ جدا از تعاریف عرفی، حداقل به چه چیزهایی نقد نمی گوییم؟

نسبت نقد با هنر چه نوع نسبتی است؟

آیا با نقد به عنوان یک مفهوم واحد روبرو هستیم یا نقدها به عنوان مفهوم متکثر و تاریخ‌مند؟

از تاریخ نقد چه چیزهایی می‌توان آموخت؟

لغت به معنای متعارف امروزی چه مبانی و سازوکاری دارد؟

نسبت نقد با حقیقت و معنای اثر چیست؟

نسبت نقد با خوانش یا خوانش‌های ناظر بر اثر هنری چیست؟

سرآغازهای رویکردهای نقد امروزی چطور شکل می گیرند؟

این‌ها و جستجوی پاسخ برای پرسش های دیگر در دوره مبانی نقد هنری

استنتاج (توجیه) استعلائی در نقد عقل محض

بخش “استنتاج استعلایی” در نقد عقل محض ساز و کار اساسی فاهمه را در عمل اطلاق مفاهیم تشریح می کند.

کانت در این فصل بسیار محوری در فلسفه خود توضیح می دهد که مقولات پیشین فاهمه در شناخت ناگزیر اند و ذهن نمی تواند آن ها را از جهان اخذ کند. به این ترتیب هر شناختی از جهان بر اساس این مقولات پیشین ممکن است و از این جهت باید در معنای عینیت و مطابقت تجدید نظر کرد.

بخش استنتاج استعلایی ساختاری برای عقل و آگاهی تعریف می کند که هسته اصلی فلسفه های ایدئالیستی پس از کانت را شکل می دهد.

اسطوره و هنر در یونان باستان

• ۱. خدایان المپ
• 2. تحلیل مضامین اسطوره ای در هنر یونان باستان و عصر کلاسیک

حکمت صدرایی در زمانه‌ای غیرصدرایی

بازاندیشی در نظام ­های فلسفی، مستلزم بازنگری در داشته ­ها و دریافت­ های معاصر است؛ فیلسوفی چون صدرالمتألهین، خود آینۀ تمام­ نمای زمانۀ خویش و پاسخ عقلانی به مسائلی است که پیرامون وی بوده است؛ اما اینک چهار سده از زمانۀ او می ­گذرد.

صدرالمتألهین معاصر با بنیان­گذاران اندیشۀ مدرن می ­زیست، اندیشه ­ای که با فراز ­و فرود تاریخی ­اش، به زیست­ جهان امروزین بشر، بینش­ های معاصر او، و مسائل کنونی­ اش انجامیده است.

ما نیز «اکنون» عضوی از این زیست­ جهان معاصریم، در حالی که میراث صدرایی ما زادۀ زمانۀ دیگر، زادۀ چهار سده پیش از این است.

روشن است که اندیشۀ فلسفی در زمینه و زمانۀ فیلسوف رقم می­خورد، با­این­حال، درون آن بذرهایی است که در زمانه­ای دیگر، در پیوند با مسائلی دیگر، و در انعکاس با تاریخ ­مندی میراث­بران فرهنگی­اش، عقیم یا بارور تواند بود؛ اینک مسئله آن است که جایگاهِ حکمت صدرایی در زمانه­ای غیرصدرایی چیست؟ آیا بذرهای نهفته در این دستآورد باشکوه تاریخی در کشتزار زندگانیِ معاصرِ ما بارور تواند شد؟

درسگفتار «حکمت صدرایی در زمانه­ای غیرصدرایی» به این مهم خواهد پرداخت. 

• جلسه نخست: زمینه و زمانۀ حکمت متعالیه
• جلسه دوم: کلیات حکمت متعالیه
• جلسه سوم: ما و مسائل معاصر
• جلسه چهارم: بنیان­های معرفت
• جلسۀ پنجم: حدوث جسمانی و حضور در جهان
• جلسۀ ششم: وحدت و کثرت وجود
• جلسه هفتم: مراتب وجود و حرکت جوهری
• جلسه هشتم: مرگ، معنا، و معاد

شیزوکاوی و روان‌کاوی: خوانش سه بوم‌شناسی فلیکس گتاری

فلیکس گتاری، فیلسوف، روان‌کاو نا-متعارف و مبارز سیاسی فرانسوی، فعالیت نظری و عملی خود را از اوایل جوانی و پس از آشنایی با فِرنان اوری، یکی از فعالان اجتماعی و بنیان‌گذار «تعلیم نهادی» در فرانسه، آغاز کرد.

در دهه‌ی پنجاه به توصیه اوری داروسازی را رها کرد تا فلسفه را در سوربن ادامه دهد، و در 1953 پس از آشنایی با ژان اوری، برادر فرنان و روان‌کاو لکانی، درمانگاه تجربی لابورد را با همکاری اوری و در کنار او تأسیس کرد، و به راهنمایی او در سیمنارهای لکان شرکت جست.

طی دهه‌ها‌ی پنچاه و شصت با کار روی بیماران روان‌پریش که حوزه‌ی اصلی فعالیت لابورد بود، و بهره‌گیری از «تحلیل نهادی» در جنبش‌های اجتماعی ، نیز قراردادن روان‌کاوی در زمینه‌ها و بافت‌های سیاسی-فرهنگی، هر چه بیش‌تر به محدودیت‌های روان‌کاوی کلاسیک و خانواده‌گرایی آن پی‌برد و در صدد عقب راندن موانع محدودکننده‌ی روان‌کاوی در حرکت‌های اجتماعی و گروهی برآمد.

سارتر، لکان، فروید و مارکس در کنار نویسندگان و هنرمندان دیگر، بافت اولیه تحلیل‌های گتاری جوان را تغذیه می‌کردند، با این حال، از اواسط دهه‌ی شصت و با شکل‌گیری ساختارگراییِ «لکانی-آلتوسری»، گتاری جستجوی بدیل‌هایی برای خروج از نسخه‌ی محدود و «جهان-بسته»ی روان‌کاوی و مارکسیسم ساختارگرا را آغاز کرد که در سال 1969 و پس از آشنایی با دلوز به نقطه‌ی عطف خود رسید و همراه با او در پنج کتاب پروژه‌ی «کاپیتالیسم و شیزوفرنی» بسط یافت، و برای خروج از محدودیت‌های نظری و عملی روان‌کاوی و مارکسیسم ارتُدوکس زیر عنوان «شیزوکاوی» یا «تحلیل شیزو» مطرح شد.

گتاری در دهه‌ها‌ی هفتاد و هشتاد میلادی آثار تک‌نگارانه خود را منتشر کرد و مشارکت در جنبش‌های اجتماعی و زیست‌محیطی را ادامه داد. او با صورت‌بندی همه‌ی این فعالیت‌ها در سه حوزه‌ی «روانی، اجتماعی و زیست‌محیطی» در سال 1989 مفهوم‌سازی جدیدی از شیزوکاوی را در تقاطع روان‌درمانی نهادی، پسا-مارکسیسم، جنبش‌های بوم‌شناختی و فلسفه معرفی کرد، که آن را با بهره‌گیری از آرنِه نائِس، فیلسوف نروژی، «اکوسوفیا» یا «فلسفه‌ی بوم» می‌نامید و شامل سه بوم‌شناسی روانی، اجتماعی و زیست‌محیطی بود.

در دوره‌ی جدید خوانش آثار گتاری و دلوز به بررسی و تحلیل کتاب «سه بوم‌شناسی» گتاری، مسائل مفهومی و ترجمه‌ای متن و فلسفه‌ی گتاری با و بدون دلوز خواهیم پرداخت. این کتاب به زودی با ترجمه‌ی نگارنده و به وسیله‌ی انتشارات بهجت منتشر خواهد شد. دوره شامل شش جلسه خواهد بود که در آن یکی از آخرین صورت‌بندی‌های گتاری از شیزوکاوی، اصطلاحی که آن را به همراه دلوز در کتاب ضد–ادیپ معرفی کرده بود، از منظر فلسفه‌ی بوم خوانش می‌شود.

مقدمه‌ای بر نظریه تکرار در روانکاوی

 جلسه اول: automaton et tuché / جلسه دوم: یادآوری، تکرار و پایان/ جلسه سوم: ترمودینامیک تکرار/ جلسه چهارم: لکان و کیرکگارد/ جلسه پنجم: تکرار در ژویسانس/ جلسه ششم: تکرار و رانه ها

کارگاهِ تحلیلیِ سینما و اسطوره‌ها

     *** دورۀ مبانی:

 در این دوره، پس از آشناییِ مقدّماتی و فشردۀ هنرجویان با مفهومِ «اسطوره/ Myth»، به کارکردِ کلاسیک و تیپیکالِ «اسطوره‌ها» در «ادبیاتِ داستانی» اشاره خواهد شد و از این مسیر به میزان و شکل و چگونگیِ الگوپذیریِ «درام‌ها» و «آثارِ سینمایی» از «کهن‌الگوها (Archetypes/«آرکی‌تایپ»ها)» در طولِ تاریخِ نمایش و سینما خواهیم رسید.

سپس برپایۀ نگاهی تحلیلی، با مرحله‌به‌مرحله از ‌الگوی ازلی‌وابدیِ «سفرِ قهرمان»- که «جوزف کمبل» در کتابِ خود، با عنوانِ «قهرمانِ هزارچهره» دسته‌بندی، ارائه و پیش‌‎نهاد کرده- آشنا خواهیم شد.

در ادامه، به الگوی پیش‌نهادیِ «سفرِ قهرمان»- که «کریستوفر ووگلر» در کتابِ «سفرِ نویسنده» ارائه می‌کند- می‌رسیم و مرحله‌به‌مرحلۀ آن و شباهت‌ها و تفاوت‌هایش را با الگوی پیش‌نهادیِ «جوزف کمبل» بررسی خواهیم کرد . امّا بنیان و تمرکزِ اصلیِ دورۀ مبانی از کارگاهِ تحلیلیِ «سینما و اسطوره‌ها» بر بستری ازیک روی‌کردِ تئوریک و آکادمیک بنا خواهد شد، که آن‌هم مبتنی‌ست بر «تحلیلِ ساختارِ روایی و روندِ شکل‌گیری و پیش‌رفت و گسترشِ درامِ آثارِ شناخته‌شدۀ سینمایی، برپایۀ الگوهای پیش‌نهادیِ «جوزف کمبل» و «کریستوفر ووگلر» از دلِ الگوی همیشه‌جاودانِ «سفرِ قهرمان»».

     بر این پایه و اساس، در بیش‌ترِ نشست‌های و جلسه‌های مربوط به این دورۀ مقدّماتی، مفهوم‌های «داستان» و «روایت» و «ساختارِ روایی»، از منظرِ الگوی «سفرِ قهرمان»، در مشهورترین، مهم‌ترین و بهترین نمونه‌های برگزیده از میانِ فیلم‌های تاریخِ سینمای جهان، آن‌هم در یک بازۀ زمانیِ شصت‌ساله- که از دهۀ شصتِ میلادی آغاز می‌شود و تا سالِ 2020 ادامه پیدا می‌کند- تحلیل و بررسی خواهند شد.

     *** دورۀ پیش‌رفته:

گفتنی‌ست که در دورۀ پیش‌رفتۀ مربوط به «کارگاهِ تحلیلیِ «سینما و اسطوره‌ها»»، الگوهای نوینِ پیش‌نهادیِ برآمده از کهن‌الگوی «سفرِ قهرمان»- هم‌چون الگوی «کیفیتِ بیداریِ قهرمانِ درون»، الگوی «سفرِ قهرمانیِ مرد»، الگوی «سفرِ قهرمانیِ زن»، «کهن‌الگوی زنِ وحشی»، «تیپ/کهن‌الگوهای شخصیتی» و «کهن‌الگوهای خودآگاهی» که اندیش‌مندان و پژوهش‌گرانی هم‌چون «کارول پی‌یرسون» و «هیو کی‌مار»، «رابرت بِلای»، «مورین مِرداک»، «کلاریسا پینکولا اِستس»، «جین شینودا بولن» و «رولو مِی» ارائه می‌کنند- معرّفی و بررسی خواهند شد و آثارِ سینمای نوینِ جهان از این منظرها واکاوی و تحلیل خواهند شد.  

درنگ در نماهای بلند

جهان آنجلوپولوس،فراخوانی است پر درنگ بر زندگی و خود سینما. یگانگی سبک و بیان و خصوصیت زیباشناختی آثار او با ژرف اندیشی در معانی و مفاهیمی گره خورده است که مخاطب جدی فیلم را به تأملی چندباره دعوت می کند. در این دوره با تعمق در بیان و معنای گزیده ای از فیلمهای او به تماشای تعاملی این جهان خواهیم نشست.

مردم و سیاست: پرسش از سوژۀ سیاسی

پرسش از هستیِ مردم در مقام سوژۀ سیاسی/انسانِ سیاسی بی‌ذره‌ای تردید از اساسی‌ترین پرسش‌های تاریخِ نظریۀ سیاسی است.

هر نظریۀ سیاسی، به صورتِ مشخص، به فراخورِ فهمی که از چیستی و هستیِ انسان دارد، پولیتئایِ خود را صورتبندی می‌کند. اساساً هر نظریۀ سیاسی، پیشاپیش، بنیادهای نظام خود را با ابتناء بر قسمی انسان‌شناسی تدوین کرده و تنها از این مدخل است که می‌تواند راه را برای پردازشِ مخصوص خود از قسمی هستی‌شناسیِ امرسیاسی باز کند.

سوژۀ سیاسی در این معنا، عملاً در حکمِ مواد و مصالحی است که یک نظریۀ سیاسی برمبنایِ فهمی که از چندوچونِ امکان‌هایِ آن دارد، طرحِ سیاسی خود را تنظیم می‌کند. تا جایی که به تاریخ اندیشۀ سیاسی در غرب برمی‌گردد، باید این پرسش را تا خودِ یونانِ باستان عقب برد و از نسبتِ پولیس و سوژۀ سیاسی برسازنده‌اش سخن گفت و از آنجا، طی گام‌هایی انتقادی، از تحولاتِ این نسبت (مردم و سیاست) در عصرِ هلنیستی، امپراطوری و جمهوری‌خواهی رومی سراغ گرفت.

الهیات مسیحی و طرحِ جدیدی از این نسبت که آشکارا در نقد جمهوریِ رومی تدارک دیده شده بود، و متعاقبِ آن، زایشِ دوبارۀ یک صورتبندیِ خلاقانه نزد ماکیاولی، علیه میراث مسیحی، «لحظات تعیین‌کنندۀ» این نسبت در طول تاریخِ اندیشۀ سیاسی غربی است.

هابز و دگرگون‌شدنِ دوارن‌سازِ این نسبت در حقیقت، مدخلِ ما به دوران مدرن و بحث از این بغرنج است. در این میان پای کثرتی از نظریه‌ها و جریان‌ها و متفکرانِ مستقل، به میان کشیده می‌شود که از میراثِ جمهوری‌خواهی مدرن (از ماکیاولی تا روسو) تا لیبرالیسم کلاسیک (از لاک تا توکویل) و در نهایت مناقشاتِ گستردۀ متأخر پیرامون نسبت مردم و سیاست در میان جریان‌های چپ‌گرا و راست‌گرای قرن بیستم (از اشمیت تا آرنت و اکسل هونت) را شامل است.

بر این اساس این دوره بنا دارد، در طی گام‌هایی مشخص و البته مقدماتی، در دو مسیر موازی حرکت کند: از یکسو تنش‌های درونی هر نظریۀ سیاسی با سوژۀ سیاسیِ برسازندۀ خود را برجسته کند و از سوی دیگر، به کشمکش‌های بی‌پایانِ نظریه‌های سیاسی و مسئلۀ سوژۀ سیاسی(همانا مردم) بپردازد.